Nie ma chyba na świecie osoby, która nie doświadczyła żadnych problemów ze swoją skórą. Nadwrażliwość, reaktywność skóry może pojawiać się w niektórych okresach naszego życia i być krótkim epizodem albo przewlekłym stanem. Wiąże się z subiektywnymi lub obiektywnymi objawami podrażnienia: napięciem skóry, jej ściągnięciem, świądem, pieczeniem, rumieniem, kłuciem, złuszczaniem i suchością. Nie istnieje jedna definicja skóry wrażliwej, ale można jednoznacznie stwierdzić, że taki stan skóry sprowadza się do obniżonego progu tolerancji na różne czynniki.

Drażniące dla skóry mogą być składniki kosmetyku, kontakt z chlorowaną wodą lub promieniami słonecznymi, może też reagować po zjedzeniu ostrej potrawy lub po wypiciu kieliszka wina. Czasem nawet poranny prysznic okazuje się nieprzyjemnym doświadczeniem. Częste uczucie pieczenia, świąd lub zaczerwienienie pojawiające się po nałożeniu nowego kremu powodują, że bardzo ostrożnie podchodzimy do testowania nowego preparatu. Boimy się, że nasza reaktywna cera nie zniesie kolejnej próby znalezienia bezpiecznego kremu. Aby uniknąć kolejnego rozczarowania i odnaleźć właściwą drogę do dobrego samopoczucia naszej cery, poznajmy podstawowe zasady doboru odpowiedniej pielęgnacji skóry wrażliwej.

Przyczyny wrażliwości skóry

Wrażliwa skóra jest coraz częściej zgłaszana przez pacjentów w gabinetach lekarskich. Problem w przybliżeniu dotyczy około 50% kobiet i 40% mężczyzn. Towarzyszy różnym dermatozom - atopowemu zapaleniu skóry, trądzikowi różowatemu, wypryskowi kontaktowemu, łuszczycy. Ale nie musimy mieć zdiagnozowanej żadnej choroby dermatologicznej, by doświadczyć nadwrażliwości skóry. Mimo, że nasze skojarzenie z nadmierną reakcją skóry na kontakt z czynnikami zewnętrznymi (kosmetykami, wodą, promieniowaniem itd.) dotyczy zwykle reakcji alergicznej, podłoże nadwrażliwości skóry nie jest jednoznacznie powiązane z mechanizmami immunologicznymi. Pieczenie i nagle pojawiający się rumień po nałożeniu nowego kremu wcale nie musi oznaczać alergii na jakiś jego składnik, może być właśnie objawem nadwrażliwości.

Wrażliwość skóry może pojawić się, gdy:

• bariera naskórkowa ulega uszkodzeniu - skóra jest przesuszona, łuszczy się,
• dochodzi do podrażnienia i stanu zapalnego keratynocytów (komórek naskórka),
• w skórze rozwija się stan zapalny, prowadzący do wydzielania tzw. mediatorów prozapalnych (w szczególności substancji P - peptydu silnie rozszerzającego naczynia krwionośne).

W konsekwencji dochodzi do pobudzenia zakończeń nerwowych w skórze, stanu zapalnego na różnych jej poziomach i/lub gwałtownego rozszerzenia naczyń krwionośnych. Odczuwamy to w postaci nieprzyjemnego napięcia skóry, świądu, bólu lub tkliwości, napadowego rumienia, rozgrzania. Subiektywne odczucia mogą się pojawiać bez wyraźnych objawów wizualnych, czyli nie musimy widzieć zaczerwienienia skóry, choć odczuwamy silne jej pieczenie. Nadwrażliwość skóry może też pojawić się w wyniku przewlekłej dysbiozy, czyli zaburzonej równowagi w mikrobiomie skóry. Niewłaściwa ilość różnych szczepów bakterii i grzybów prowadzi do zwiększonej przeznaskórkowej ucieczki wody, wzrostu pH skóry i uszkodzenia płaszcza hydrolipidowego. Następstwem tego będzie pojawienie się zaskórników, a gdy w ich obrębie rozwinie się stan zapalny - także grudek i krostek.

Atopowe zapalenie skóry

AZS (atopowe zapalenie skóry) jest niezakaźną chorobą zapalną, o charakterze przewlekłym, występującą zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Jest bardzo uciążliwa, ponieważ wiąże się z objawami silnego świądu i suchości skóry, zapalnych, rumieniowych zmian skórnych (wyprysk) i skłonnością do zakażeń bakteryjnych, grzybiczych i wirusowych skóry. Przebiega z okresami zaostrzeń i remisji (cofania się zmian). W fazie przewlekłej może wiązać się z pogrubieniem naskórka i jego widocznym złuszczaniem.

Lokalizacja zmian zwykle dotyczy zgięć kolanowych i łokciowych, skóry twarzy i szyi, może też obejmować skórę całego ciała (tzw. erytrodermia). Skóra nie jest jedynym organem powiązanym z reakcjami immunologicznymi charakterystycznymi dla AZS. Badania potwierdzają związek między AZS a innymi chorobami atopowymi, zależnymi od immunoglobulin typu E, np. alergicznym nieżytem górnych dróg oddechowych i spojówek, astmą oskrzelową i alergią pokarmową.

Podstawowym postępowaniem w leczeniu AZS jest stosowanie emolientów i działanie przeciwzapalne, a także unikanie czynników drażniących. Gdy pojawia się współistniejąca infekcja bakteryjna, grzybicza lub wirusowa, należy włączyć dodatkowo leczenie przeciwdrobnoustrojowe. Pacjentów edukuje się również w zakresie diety eliminacyjnej, wykluczającej możliwe alergeny pokarmowe, które prowadzą do zaostrzenia objawów atopowych. Takimi alergenami mogą być: mleko krowie i przetwory mleczne, jaja, soja, mięso ryb, rośliny zbożowe, niektóre owoce i warzywa. W pewnych okresach choroby stosuje się też terapię proaktywną, związaną ze stosowaniem miejscowych preparatów przeciwzapalnych, a także fototerapię.

Charakterystyczne zmiany w barierze naskórkowej skóry atopowej to nieprawidłowe tworzenie się białek strukturalnych, wysoki poziom proteaz (związków rozkładających białka) i jednocześnie niskie stężenie ich inhibitorów (substancji hamujących działanie proteaz). W efekcie skóra jest bardziej podatna na wnikanie alergenów i zewnątrzpochodnych czynników drażniących, a właśnie one są uważane za przyczynę powstawania zmian skórnych o charakterze wyprysku atopowego. Co ciekawe, nie musimy mieć widocznych objawów skórnych, by stwierdzić takie zmiany w barierze naskórkowej skóry atopowej - taką skórę nazywa się „pozornie niezmienioną”.

Z atopowym zapaleniem skóry wiąże się pojęcie „błędnego koła”. Wygląda ono w ten sposób:

To, co najistotniejsze w leczeniu AZS, to edukacja pacjenta i jego bliskich na temat choroby i sposobów radzenia sobie z nią w różnych okresach. Ważne jest zrozumienie choroby i stosowanie się do zaleceń specjalistów (dermatologów, alergologów, dietetyków), aby jak najskuteczniej opanować uciążliwe objawy niepożądane i podnieść jakość życia osób chorych na AZS.

Materiały 

1. Nowicki RJ, Trzeciak M, Kaczmarski M, Wilkowska A, Czarnecka-Operacz M, Kowalewski C, Rudnicka L, Kulus M, Mastalerz-Migas A, Peregud-Pogorzelski J, Sokołowska-Wojdyło M, Śpiewak R, Adamski Z, Czuwara J, Kapińska-Mrowiecka M, Kaszuba A, Krasowska D, Krêcisz B, Narbutt J, Majewski S, Reich A, Samochocki Z, Szepietowski J, Woźniak K. Atopic dermatitis. Interdisciplinary diagnostic and therapeutic recommendations of the Polish Dermatological Society, Polish Society of Allergology, Polish Pediatric Society and Polish Society of Family Medicine. Part I. Prophylaxis, topical treatment and phototherapy. Postepy Dermatol Alergol. 2020 Feb;37(1):1-10. doi: 10.5114/ada.2020.93423.
2. Kosmetologia t. 1 Redakcja: Anna Kołodziejczak, PZWL 2022, s. 117.
3. Kieć-Swierczyńska M, Krecisz B, Potocka A, Swierczyńska-Machura D, Dudek W, Pałczyński C. Czynniki psychologiczne w przebiegu chorób alergicznych skóry [Psychological factors in allergic skin diseases]. Med Pr. 2008;59(4):279-85. Polish. PMID: 19143219.
4. Kurowski M, Kowalski M. Filaggrin and its role in the pathomechanism of allergic disease. Alergia Astma Immunologia. 2009, Vol. 14 Issue 2, p95-100.
5. Wollenberg, A. and Giménez-Arnau, A. (2022), Sensitive skin: A relevant syndrome, be aware. J Eur Acad Dermatol Venereol, 36: 3-5. https://doi.org/10.1111/jdv.17903.